Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΑΤΙΣΤΑΣ - 28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1821(*)

 Απόσμασμα από το βιβλίο της «ΑΝΘΕΜΟΥΣ - ΓΑΛΑΤΙΣΤΑ Στα χρόνια της στοργής»

της συμπατριώτισσας μας ΕΛΕΝΗΣ ΖΑΦΕΙΡΔΟΥΔΗ - ΠΙΛΑΤΗ

Την επανάσταση του 1821 στη  Γαλάτιστα την κήρυξε ο Ιγνάτιος, που ήταν δεσπότης της, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Για να εμψυχώσει τους Γαλατσάνους, έκαψε τη Μητρόπολή του, που ήταν κτισμένη πλάι στην εκκλησία του Αγ. Δημητρίου και τους είπε: «Πρέπει να κόψουμε κάθε δεσμό με τη  σκλαβιά. Αν νικήσουμε και ελευθερωθούμε, θα κτίσουμε τη Μητρόπολη μεγαλοπρεπέστερη, αν πάλι νικηθούμε δε μας χρειάζεται»(1). Ο Ιγνάτιος προετοίμασε και μετέδωσε την επαναστατική φλόγα στη Γαλάτιστα και στα χωριά της περιοχής του.

Είχε καταφέρει εκείνη την εποχή να έχει η Γαλάτιστα μεγάλη επαναστατική κίνηση και αυτό φαίνεται από τα γραφόμενα του Αυστριακού πρόξενου της Θεσσαλονίκης.

«..... Οι επαναστάτες βρίσκονται σ’ ένα χωριό που ονομάζεται Γαλάτιστα και ξεσηκώνουν παντού τις ψυχές των κατοίκων».

Έτσι, όταν επαναστάτησε η Χαλκιδική το 1821, οι Γαλατσάνοι επαναστάτες ήταν πανέτοιμοι και ακολούθησαν τη φάλαγγα του καπετάν Χάψα, με αρχηγούς τον Παύλο Χαρλάτη, τον Αυγερινό Καραγιάννη και τον Τουρλάκη, και απώθησαν τους Τούρκους ως το χωριό Σέδες.

Ο Γιουσούφ Μπέης, όταν είδε πως έχανε τις μάχες, ζήτησε βοήθεια από την Κωσταντινούπολη. Η Υψηλή Πύλη έστειλε δυνάμεις με τον Μπαϊράμ  Πασά, ο οποίος ενώθηκε με τους Εβραίους και με δύναμη 30.000 πεζούς και 5.000 ιππείς καταδίωκε τους επαναστάτες. Αφού πυρπόλησε τα Βασιλικά, βάδισε προς το Βούζιαρη όπου ήταν ο καπετάν Χάψας με τους άνδρες του. Ο Χάψας όταν είδε τα στίφη του Μπαϊράμ, κατάλαβε πως θα έχανε τη μάχη, γι’ αυτό έδιωξε τους επαναστάτες πίσω στη Χαλκιδική ν’ αντιμετωπίσουν τους Τούρκους στο Βούζιαρη.

Στη μάχη αυτή έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι ο καπετάν Χάψας και τα 62 παλικάρια του.

Ο Μπαϊράμ Πασάς, ευχαριστημένος για τη νίκη του, αλλά και εξαγριωμένος επειδή έχασε 500 άνδρες στη μάχη, έστειλε ένα μέρος του στρατού του στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Οι Τούρκοι αποκεφάλισαν όλους τους μοναχούς. άρπαξαν τους θησαυρούς τού μοναστηριού και το πυρπόλησαν. Η παράδοση λέει πως οι Τούρκοι στρατιώτες κομμάτιασαν και σκύλευσαν το σκήνωμα του Αγίου Θεωνά και ενώ ετοιμάζονταν να το κάψουν, βάραινε τόσο πολύ, που ήταν αδύνατο να το μετακινήσουν και έτσι δεν κάηκε το σκήνωμα του Αγίου. Το άλλο μέρος του τούρκικου στρατού βάδισε προς το Γαλαρινό και τον κατέστρεψε.  Όσοι χωρικοί δεν μπόρεσαν να φύγουν, σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.

Μετά απ’ αυτές τις καταστροφές ο Μπαϊράμ Πασάς ετοίμασε την προέλασή του προς τη Γαλάτιστα. Την επομένη της μάχης του Βούζιαρη έστειλε μία έφιππη περιπολία στη Γαλάτιστα. Αλλά καθώς περνούσαν χαράματα από τα στενά της Πανίκοβης, έπεσαν επάνω σε μια πρωτοφανή παγίδα. Στο στενότερο δρόμο της Πανίκοβης υπήρχαν κοφίνια μελισσών με τέτοιο τρόπο δεμένα το ένα με το άλλο, ώστε, όταν κουνηθεί το ένα κοφίνι, να κουνηθούν όλα μαζί, να αγριέψουν οι μέλισσες και να βγουν από τα κοφίνια τους. Οι Τούρκοι ιππείς δεν κατάλαβαν την παγίδα που τους είχαν στήσει και ενώ κάλπαζαν τα άλογά τους, μπερδεύτηκαν στα σχοινιά με τα δεμένα κοφίνια, τα αναποδογύρισαν και αγριεμένα τα σμήνη των μελισσών έπεσαν επάνω τους, με αποτέλεσμα ν’ αφηνιάσουν τα άλογα και να πάθουν τέτοια πανωλεθρία, ώστε να καθυστερήσουν τρεις μέρες την προέλασή τους προς τη Γαλάτιστα. Αυτό έγινε γνωστό σαν «νίκη των μελισσών». Οι Τούρκοι μετά την ήττα τους από τις μέλισσες κατέστρεψαν το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, που ήταν κτισμένο πριν από το 1388 και βρισκόταν τέσσερα χιλιόμετρα δυτικά της Γαλάτιστας.(2)

Στο διάστημα αυτών των τριών ημερών, οι Γαλατσάνοι προετοιμάστηκαν ν’ αποκρούσουν τον εχθρό, αν και ήξεραν πως ήταν αδύνατο να νικήσουν τα στίφη του τουρκικού στρατού με τις ελάχιστες δυνάμεις που διέθεταν.

Οι εξαγριωμένοι μεμέτηδες έπεσαν με λύσσα στους Γαλατσάνους και τους κατασπάραξαν.

Στις 28 Ιουνίου 1821 η Γαλάτιστα έγινε θέατρο φονικής μάχης. Σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, η Γαλάτιστα παραδόθηκε στις φλόγες και οι Έλληνες χριστιανοί σκοτώθηκαν και αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους. Όμως για την καταστροφή της Γαλάτιστας πολύ διαφωτιστική είναι η επιστολή κάποιου Άγγλου από τη Θεσ/νίκη που ήταν αυτόπτης μάρτυς.

Αυτή η επιστολή διασώθηκε από τον Αμερικανό ιεραπόστολο Pliny Fisk (1792-1825)  και βρίσκεται στην Houghten Library  του Πανεπιστημίου  Harvard.

Γράφει, λοιπόν, ο Άγγλος  στην επιστολή του: «Την 28ην Ιουνίου μεγάλη δύναμη τουρκικού στρατού επετέθη εναντίον της Γαλάτιστας. Μερικές εκατοντάδες ΄Έλληνες αντιστάθηκαν και πολέμησαν με πείσμα για μια ώρα και έπειτα έφυγαν, αφού εγκατέλειψαν 3 κανόνια και 150 γυναικόπαιδα. Το χωριό λεηλατήθηκε, κάηκε και τα γυναικόπαιδα αιχμαλωτίστηκαν. Από την 1η μέχρι την 15 Ιουλίου πουλήθηκαν 150 γυναικόπαιδα από τη Γαλάτιστα και τα Ραβνά στη Θεσσαλονίκη σε όποιον προσέφερε το μεγαλύτερο ποσό. Μερικές γριές πουλήθηκαν προς 40 έως 60 πιάστρα και τα γυναικόπαιδα προς 200 ή 300 πιάστρα. Έφεραν και άλλα 500 γυναικόπαιδα, που πουλήθηκαν αργότερα».

Οι αιωνόβιοι παππούδες Μήτρης Τσιλομήτρος και Μόσχος έλεγαν γι αυτή την καταστροφή της Γαλάτιστας, πως κάηκαν όλα τα σπίτια και πως έμειναν μόνο 4-5 σπίτια στα Συρμάδικα, βορειοδυτικά του χωριού. Έλεγαν ακόμη πως οι Τούρκοι έπεσαν με λύσσα και μανία σε ό,τι ήταν ζωντανό και το κακοποίησαν με πρωτοφανή αγριότητα. Τις γυναίκες τις βίαζαν, έκοβαν τις θηλές  από τα στήθια τους και τις έκαναν κομπολόι, σκότωναν και ρήμαζαν. Τα κορίτσια και τ’ αγόρια τα μοιράστηκαν οι πασάδες στα χαρέμια τους και τους μεγαλύτερους τους πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα της Βεγγάζης στην Αφρική για 20 τάληρα τον καθένα.

 Η γιαγιά μου η Νούτσου  μας διηγούνταν για μια μικρομάνα που όταν είδε το χωριό να καίγεται σαν πυροτέχνημα αλλοφρόνησε. Παράτησε το βυζανιάρικο παιδί της που έκλαιγε μόνο του μέσα στο σπίτι, αφού του πέταξε τα φλουριά από το λαιμό της για να παίζει, άρπαξε τα μεγαλύτερα παιδιά της από το χέρι και βγήκε έξω στο χαμό.

Το καρακόλι(3) της Πανίκοβης γέμισε με άνδρες αιχμαλώτους που σάπιζαν στα μπουντρούμια του από τα βασανιστήρια και την υγρασία.

 Όσα γυναικόπαιδα πρόλαβαν και έφυγαν στο βουνό γλύτωσαν. Πήγαν στο Άγιο Όρος και από κει με καράβι έφθασαν στη Σκόπελο(4) και στα άλλα νησιά των Β. Σποράδων. Ο δεσπότης Ιγνάτιος έφυγε στην Κασσάνδρα κι απ’ εκεί στη Νότια Ελλάδα, όπου προσέφερε τις υπηρεσίες του στην επαναστατική κυβέρνηση σε δύσκολες αποστολές στην Κρήτη και τη Μονεμβασιά. Σε ηλικία 75 χρονών άφησε την τελευταία του πνοή ο άξιος ποιμενάρχης, δάσκαλος και αγωνιστής της Γαλάτιστας και της Χαλκιδικής.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

 (1) Δυστυχώς μετά την απελευθέρωση δεν ξανασυστήθηκε «Μητρόπολη Γαλάτιστας και Αρδαμερίου» και ενσωματώθηκε σ’ αυτή της «Ιερισσού και Αγίου ΄Όρους».

(2) Στη σημερινή θέση Αηνκόλας όπου και βρίσκονται  χαλάσματα.

(3) Στη  σημερινή τοποθεσία ΚΑΡΑΚΟΛ΄ και στη θέση που σήμερα υπάρχει το εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου.

(4) Στη Σκόπελο υπάρχουν απόγονοι τους και μάλιστα με το επώνυμο Γαλατσάνος.

(*)Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΤΗΣ ΓΑΛΑΤΙΣΤΑΣ (αρ.φυλ.14 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1997)